عظمت واقعه عاشورا و نمایش بی‌نظیر فضایل الهی اهل‌بیت علیهم‌السلام در مقابل دشمنان خدا و رسول او موجب شد که این رویداد عظیم از جهات گوناگون از دیگر رویدادهای بزرگ عالم متمایز شود؛ مصیبتی که پیش از وقوعش، ملائکه الهی و انبیا و اوصیا علیهم‌السلام در سوگ آن نشستند و پس از وقوع آن نیز ائمه هدی علیهم‌السلام به یادآوری این مصیبت بزرگ پرداختند و مجالس عزا برپا کردند.

یکی از مکان‌هایی که در روایات اسلامی تأکید شده است که دعا در آن جا به اجابت می‌رسد حرم حضرت سیدالشهدا(ع) است که از آن به «حائر حسینی» تعبیر می‌شود.
محدوده حائر حسینی کجاست؟

بحثی که در اینجا مطرح است این است که چه مقدار از اطراف قبر مطهر امام حسین علیه‌السلام حائر محسوب می‌شود؟ مرحوم علامه مجلسی اقوال متعددی را از علماء در این رابطه نقل کرده است و آنچه در نظر شریف خود ایشان تقویت دارد این است که مراد از حائر آن مقدار از مساحتی است که دیوارهای صحن، آن را احاطه کرده است. در نتیجه خود صحن از همه اطراف و ساختمان‌هایی که به قبه شریف متصل است و همچنین مسجدی که در پشت آن قبّه قرار دارد، جزء حائر محسوب می‌شوند. آنچه مشهور میان اهالی کربلاست و از گذشتگان به آنها ارث رسیده و همچنین ظاهر کلمات اکثر اصحاب، همین است.

مرحوم صاحب جواهر نیز در تفسیر حائر، همین معنا را انتخاب کرده است، هر چند احتیاط آن است که صحن مطهر را جزء حائر ندانند و به حرم مطهر و رواق ها و مسجد بالای سر قناعت کنند. به ویژه آن که در گذشته حرم تا این اندازه توسعه نداشته است.

آیت‌الله محمدتقی بهجت(ره) در کتاب «رحمت واسعه» شامل مجموعه گفتارهای عاشورایی‌اش درباره حائر حسینی چنین آورده است:

«حائر» لغتاً یعنی «ما حار فیه الماء» (گودی‌ای که آب در آن جمع شود)، یعنی حفیره. حائر تقریباً مثل حقیره واسعه است که در آنجا دیگر آب [بیرون] نمی‌ریزد و به این طرف و آن طرف سرایت نمی‌کنند؛ بلکه همان‌جا فرو می‌رود. این مطلب بعدها زمان متوکل ملعون انجام شده است که ارسال آب به آنجا کرده است. حتی در روایت نقل شده است که: «کان لایبلغ»؛ به خود قبر مطهر آب نمی‌رسید. این طور هم نقل شده است.
علی‌ای‌حال، حائر حفیره است و این را الان هم ما می‌بینیم؛ یعنی تا زمانی که ما [در کربلا] بودیم، این طور بود. خیلی خیلی اطراف خود حرم سیدالشهدا(ع)، اطراف صحن و اطراف اطراف صحن، [نسبت به] خود بلد، در غایت نزول است. خود این حرم، خیلی خیلی پایین است. شاید کعبه و مکه هم همین‌طور باشد. واضح و آشکار بود که تل زینبیه چه ارتفاعی دارد! و تازه سطحش تقریباً با خیمه‌گاه مساوی است. صحن خیلی تنزل دارد نسبت به این طرف (تل زینبیه). خود حرم مقدس هم خیلی تنزل از صحن دارد. بوده‌اند کسانی که گفته‌اند ما موفق شدیم رفتیم داخل [سرداب] حرم، آن پایین. دو نفر برای بنده نقل کردند که رفتیم و قبر مطهر را هم از دور دیدیم. یکی از آنها گفت: قبر مطهر داخل غرفه بود. یک اتاق مانندی بود که می‌گفت سر آدم می خورد به سقفش و سقفش همان سطح خود ضریح و متصل به ضریح است. ضریح بالای یک چنین غرفه‌ای واقع شده است. ایشان این طور گفت. پیرمرد بود.

همان شخص قبر حمزه و همه اینها را توصیف می‌کرد. آن وقت، تازه واضح و آشکار بود پیش ما که اینجایی که مدفن حضرت در کربلاست، چقدر از خود مقتل شریف بالاتر است. آدم در مقتل چقدر باید پله‌ها را پایین برود تا به جایی برسد که [محل شهادت سیدالشهدا(ع) بوده است و] آنجا هم [باز] علامتی گذاشته بودند که هرچه بوده، زیر این بوده، نه خود این.

می‌گویند: حضرت در قسمت مدفن از اسب پایین تشریف آوردند. وقتی دید این مردم و رجاله (اراذل و اوباش) دارند به طرف حرم می‌روند، همین طور نشسته، خودش را تا به بیرون از آنجایی که در آن افتاده بود، کشید. از مدفن به طرف خیمه‌گاه تشریف می‌آورد. شاید تشریف آوردند تا همین جایی که مقتل است. تا این مقدار توانسته است بیاید. به زحمت زیاد تا اینجا تشریف آورد و به مردم گفت:‌ «یَا شِیعَةَ آلِ أَبِی سُفْیَانَ ... النِّسَاءُ لَیْسَ عَلَیْهِنَّ حرج»؛ ای پیروان آل ابی‌سفیان ... بر زنان حرجی نیست.

تا اینجا تشریف آورده و اینجا شده است مقتل. آنجا هم محل سقوطش بوده است. بعد که می‌خواستند [بر ایشان] نماز بخواند، باید ایشان را از این پایینی‌ها دربیاورند؛ بنابراین حضرت سیدالشهدا علیه‌السلام را‌ آوردند تا اینجایی که دفن شده است.

مقصود این است که [مقتل و تل زینبیه] سطحشان خیلی خیلی اختلاف دارند؛ مقتل و مدفن با خود صحن و صحن هم با اطراف صحن. در زمان ما کاملاً معلوم بود که تل زینبیه نسبت به صحن حضرت سیدالشهدا(ع) بسیار بلند است.

حائر حسینی چه فضائلی دارد؟

مشخص است که محدوده حائر که شامل روضه مقدس سیدالشهداء شامل قبر مطهر و رواقها و حرم آن حضرت می‌شود از شرافت و قداست خاصی برخوردار است و روایات بسیاری در فضیلت آن وارد شده است. از جمله آن که استجابت دعا در این محدوده در روایات شیعی ذکر شده است. امّا در مورد آن که در محدوده حائر حسینی می‌توان نماز را به تمام خواند یا آن که باید شکسته خوانده شود، میان علماء و فقهای معاصر اختلاف نظر وجود دارد.